«Εδώ δεν τρώμε μπανάνες»: Το πείραμα με τις 5 μαϊμούδες - Μύθος ή πραγματικότητα;

Στη μεγάλη συνέντευξη που παραχώρησε ο Κώστας Σαμαράς στο Reader σχολίασε μεταξύ άλλων την κατάσταση στα κελιά των φυλακών με τη συμφόρηση που υπάρχει τα τελευταία χρόνια. Είπε, δε, για τις συνθήκες πως «δεν αντιδρούσαν γιατί δεν ήξεραν τα δικαιώματά τους οι κρατούμενοι. Έρχονταν οι επόμενοι και νόμιζαν ότι αυτό ήταν λογικό».

Η συγκεκριμένη συνθήκη που περιέγραψε έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης εδώ και πολλά χρόνια, απ' όπου έχει προκύψει και το περίφημο πείραμα με τις 5 μαϊμούδες. Παρότι κανείς δεν μπορεί να επιβεβαιώσει αν το συγκεκριμένο πείραμα έγινα στην πραγματικότητα ή κινείται στη σφαίρα του μύθου, τα συμπεράσματά του χρησιμοποιούνται διαρκώς, ιδιαίτερα όταν πρέπει να αναλυθεί η συμπεριφορά ανθρώπων που βρίσκονται στο ίδιο μέρος.

Το πείραμα με τις 5 μαϊμούδες

Το συγκεκριμένο πείραμα, λοιπόν, χρησιμοποιείται ώστε να «εξηγηθούν» άτυποι κανόνες ή και παραδόσεις που μπορούν να έχουν δημιουργηθεί μέσα σε μικρές κοινωνίες ανθρώπων όπως για παράδειγμα ο εργασιακός χώρος. Έχει να κάνει με τον τρόπο της αλληλεπίδρασης και των εμπειριών.

Η ιστορία του πειράματος θέλει να έβαλαν σε ένα κλουβί, πέντε μαϊμούδες ή πιθήκους. Στο κέντρο του κλουβιού έβαλαν μία σκάλα με ένα τσαμπί μπανάνες το οποίο τα ζώα επιχειρούν αμέσως να φτάσουν. Τότε ο ερευνητής άρχισε να τις καταβρέχει με πολύ νερό που έπεφτε πάνω με πίεση κάνοντάς το επίπονο. Οι μαϊμούδες αμέσως σταμάτησαν την προσπάθεια τους και παράλληλα, σταμάτησε και ο φύλακας να τους ρίχνει νερό. Μετά από λίγη ώρα οι μαϊμούδες προσπάθησαν και πάλι να φτάσουν στις μπανάνες, με τον φύλακα να τους ρίχνει εκείνη τη στιγμή ξανά νερό. Αυτό συνεχίστηκε για αρκετές φορές μέχρι που τα ζώα άρχισαν να αδιαφορούν για τις μπανάνες, καθώς ήξεραν πως αν προσπαθήσουν να τις πάρουν θα τις καταβρέξουν.

Στη δεύτερη φάση του πειράματος, αντικαταστάθηκε η μία μαϊμού με μία άλλη, που δεν είχε εικόνα του τι είχε συμβεί. Αυτή μόλις είδε την μπανάνα, όρμησε να την πάρει, ωστόσο οι υπόλοιπες αντέδρασαν βίαια για να τους ρίξουν νερό. Κάπως έτσι και η νέα μαϊμού του κλουβιού κατάλαβε - χωρίς να ξέρει το γιατί - δεν πρέπει να πάρει την μπανάνα. 

Αργότερα, έβγαλαν μία ακόμη από τις «παλιές» μαϊμούδες και έβαλαν μία νέα. Αυτή επίσης έτρεξε να πάρει την μπανάνα και ξανά οι υπόλοιπες αντέδρασαν έντονα. Ανάμεσά τους κι εκείνη που είχε μπει πρώτη, χωρίς να έχει δει τι γίνεται με το νερό. Αυτό συνεχίστηκε με όλες τις μαϊμούδες, μέχρι που αντικαταστάθηκαν όλες οι «παλιές». Μέσα στο κλουβί βρίσκονταν πλέον πέντε νέες, που δεν είχαν δει ποτέ τον φύλακα να τους ρίχνει νερό, ήξεραν όμως πως δεν μπορούν να επιχειρήσουν να πάρουν την μπανάνα.

«Δεν ακουμπάνε την μπανάνα»

Μέσα στο κλουβί πλέον ισχύει ο κανόνας «δεν ακουμπάμε την μπανάνα», χωρίς καμία από τις μαϊμούδες να γνωρίζει τη σκοπιμότητά του.

Οι ερευνητές υποθέτουν ότι αν ρωτήσουν τις μαϊμούδες γιατί δεν πάνε για τις μπανάνες, θα απαντούσαν, «γιατί έτσι γινόταν πάντα»...

Σύμφωνα με τους ειδικούς, αυτή η συνθήκη δείχνει πως τείνουμε να κάνουμε τα πράγματα με τον τρόπο που μας λένε ότι γίνονταν πάντα χωρίς να αμφισβητούμε ή να επανεξετάσουμε τον λόγο πίσω από αυτόν. Ακόμη και πολύ καιρό μετά τη «ρίζα» αυτού του λόγου.