Όταν οι Ευκαιρίες Χτυπούν την Πόρτα, αλλά Εμείς Δεν Ανοίγουμε

Γράφει ο Ψυχολόγος-Σύμβουλος Γάμου 

Γιάννης Ξηντάρας



Πόσο ανοιχτοί είμαστε, στ’ αλήθεια, στις ευκαιρίες της ζωής; Συχνά πιστεύουμε ότι μας λείπουν οι δυνατότητες, οι σωστές συγκυρίες, οι «καλές στιγμές». Όμως η ψυχολογική εμπειρία δείχνει κάτι διαφορετικό: πολλές φορές δεν μας λείπουν οι ευκαιρίες, μας λείπει το εσωτερικό άνοιγμα προς αυτές.

Η ζωή δεν σταματά να χτυπά την πόρτα. Αυτό που αλλάζει είναι το αν εμείς ακούμε. Κι αν ακούμε, αν αντέχουμε να σηκωθούμε και να ανοίξουμε.

---

Η ψυχολογία της εσωτερικής συστολής

Από την οπτική της ψυχολογίας και της ψυχοθεραπείας, η δυσκολία να επιτρέψουμε το καινούργιο δεν είναι τεμπελιά ούτε έλλειψη φιλοδοξίας. Είναι συχνά αποτέλεσμα ενός νευρικού συστήματος που έχει μάθει να επιβιώνει, όχι να ρισκάρει.

Όταν κάποιος έχει μεγαλώσει σε περιβάλλοντα όπου η ασφάλεια ήταν εύθραυστη ή οι αλλαγές συνδέθηκαν με πόνο, ο ψυχισμός του μαθαίνει να κρατά κλειστές πόρτες. Το γνώριμο, ακόμα κι αν δεν είναι καλό, μοιάζει πιο ασφαλές από το άγνωστο.

Έτσι γεννιέται μια εσωτερική στάση αναμονής, όπου η ζωή παρατηρείται από απόσταση, χωρίς πλήρη συμμετοχή.

---

Γιατί φοβόμαστε τις ευκαιρίες;

Ο φόβος της απώλειας ελέγχου

Κάθε ευκαιρία φέρει μέσα της το στοιχείο της αβεβαιότητας. Σημαίνει ότι κάτι θα αλλάξει. Κι η αλλαγή, για τον ανθρώπινο εγκέφαλο, δεν είναι ουδέτερη. Η νευροεπιστήμη δείχνει ότι το άγνωστο ενεργοποιεί τα ίδια κυκλώματα άγχους με μια πιθανή απειλή.

Έτσι, συχνά απορρίπτουμε ευκαιρίες όχι επειδή δεν τις θέλουμε, αλλά επειδή δεν μπορούμε να ελέγξουμε την έκβασή τους.

Η ταύτιση με τον ρόλο της επιβίωσης

Πολλοί άνθρωποι έχουν μάθει να λειτουργούν σε «λειτουργία επιβίωσης». Να αντέχουν, να προσαρμόζονται, να μην ζητούν πολλά. Όταν εμφανίζεται μια ευκαιρία που υπόσχεται περισσότερη ζωή, χαρά ή έκθεση, έρχεται σε σύγκρουση με αυτή την παλιά ταυτότητα.

Κι έτσι, χωρίς να το καταλάβουμε, την ακυρώνουμε.

---

Όταν το γνώριμο γίνεται φυλακή

Η συνήθεια έχει διπλή όψη. Από τη μία, προσφέρει σταθερότητα. Από την άλλη, μπορεί να γίνει ψυχική φυλακή. Στην ψυχοθεραπεία συχνά συναντάμε ανθρώπους που λένε:
«Δεν είμαι καλά, αλλά τουλάχιστον ξέρω τι να περιμένω».

Αυτή η φράση αποκαλύπτει μια βαθιά υπαρξιακή αλήθεια: το γνώριμο πονά λιγότερο από το άγνωστο, ακόμη κι αν μας περιορίζει. Όμως η ζωή δεν διευρύνεται μέσα από την απόλυτη ασφάλεια. Χρειάζεται ρωγμές.

---

Η ρωγμή ως ψυχολογική δυνατότητα

Η αλλαγή δεν έρχεται συνήθως με θεαματικούς τρόπους. Έρχεται με μικρές ρωγμές στο συνηθισμένο: μια διαφορετική απόφαση, ένα «ναι» εκεί που θα λέγαμε «όχι», ένα βήμα χωρίς πλήρη εγγύηση.

Από ψυχολογική σκοπιά, αυτές οι ρωγμές επιτρέπουν στο νευρικό σύστημα να μάθει κάτι καινούργιο: ότι η αλλαγή δεν ισοδυναμεί με καταστροφή. Ότι μπορούμε να αντέξουμε την αβεβαιότητα. Ότι η ζωή μπορεί να μας συναντήσει χωρίς να μας διαλύσει.

---

Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας στο άνοιγμα προς το καινούργιο

Η ψυχοθεραπεία δεν «σπρώχνει» τον άνθρωπο να αλλάξει. Δημιουργεί έναν ασφαλή χώρο όπου το άνοιγμα μπορεί να συμβεί σταδιακά. Εκεί, ο άνθρωπος μαθαίνει:

• να αναγνωρίζει τους φόβους που τον κρατούν κλειστό,
• να ξεχωρίζει το παρελθόν από το παρόν,
• να ρισκάρει με επίγνωση, όχι με παρορμητικότητα.

Ο ψυχοθεραπευτής δεν υπόσχεται ότι κάθε ευκαιρία θα οδηγήσει σε επιτυχία. Υπόσχεται όμως κάτι πιο ουσιαστικό: ότι η ζωή αξίζει να βιώνεται, όχι μόνο να αντέχεται.

---

Από την αποφυγή στη συμμετοχή

Κάποια στιγμή, η μη επιλογή γίνεται κι αυτή επιλογή. Όταν αποφεύγουμε συστηματικά το άνοιγμα, δεν προστατεύουμε τον εαυτό μας — τον συρρικνώνουμε. Η μετάβαση από την επιβίωση στη ζωή δεν απαιτεί βεβαιότητες. Απαιτεί θάρρος να μείνουμε παρόντες, ακόμα κι όταν δεν ξέρουμε το αποτέλεσμα.

Ίσως, τελικά, οι ευκαιρίες δεν χάνονται επειδή δεν υπήρξαν. Χάνονται επειδή δεν τις αφήσαμε να μας πλησιάσουν.

---

Συμπερασματικά

Η ζωή συνεχίζει να χτυπά την πόρτα. Το ερώτημα δεν είναι αν θα έρθουν νέες δυνατότητες, αλλά αν εμείς είμαστε έτοιμοι να κάνουμε χώρο. Μια μικρή ρωγμή στο γνώριμο μπορεί να είναι αρκετή για να περάσει φως. Και μερικές φορές, αυτό το φως είναι ό,τι ακριβώς περιμέναμε.