Μπορούν οι υπότιτλοι στις ταινίες να μας βοηθήσουν να μάθουμε μια ξένη γλώσσα;

Λογικά αν ανήκετε στην γενιά των millennials, αλλά και στις υπόλοιπες – δεν προσπαθούμε να είμαστε επιλεκτικοί – θα θυμάστε τον δάσκαλο ή την δασκάλα σας στο φροντιστήριο Αγγλικών να σας προτείνει να δείτε τις αγαπημένες σας ταινίες με αγγλικούς υπότιτλους. Harry Potter, Άρχοντας των δαχτυλιδιών – όχι το κομμάτι που μιλάνε elf – και τα αγαπημένα μας καρτούν, παρακολουθήθηκαν τόσες πολλές φορές από εμάς στην πρωτότυπη γλώσσα τους, με προεπιλογή τους αγγλικούς υπότιτλους, μέχρι να καταφέρουμε να καταλαβαίνουμε τους διαλόγους χωρίς βοήθεια. Φυσικά, αυτό συνεχίστηκε και σε άλλες ταινίες, αλλά και σε άλλες γλώσσες. Ο «Αστεριξ και ο Οβελίξ» στα γαλλικά, το «Κύμα» στα γερμανικά και οι ταινίες του Αλμοδοβάρ στα ισπανικά. Έτσι σταδιακά, αν και ο κύριος στόχος των υποτίτλων ήταν και είναι να επιτρέπουν στους θεατές να κατανοούν τους διαλόγους σε ταινίες στις οποίες δεν γνωρίζουν τη γλώσσα, πολλές φορές γίνονται οι καλύτεροι δίοδοι για την εκμάθηση του πρωτότυπου αυτού λεξιλογίου.

Αυτό το φαινόμενο των υποτίτλων λειτουργεί μάλιστα, τόσο αποτελεσματικά, ώστε να προτείνεται πλέον ως ένα σημαντικό εργαλείο των εκπαιδευτικών μεθόδων. Φυσικά δεν γίνεται να περιμένει κανείς να μάθει αγγλικά βλέποντας «Friends», αλλά μπορεί σίγουρα αυτός ο τρόπος, να διευκολύνει την κατανόηση των γλωσσικών ερεθισμάτων που λαμβάνει. Πέρα λοιπόν από τον ρόλο τους στη βελτίωση της εμπειρίας θέασης, οι υπότιτλοι χρησιμεύουν ως μια γλωσσική γέφυρα, προσφέροντας μας έναν μοναδικό και αποτελεσματικό τρόπο για την οικειοποίηση με μια νέα γλώσσα.

Υπότιτλοι – αναλύοντας τα εργαλεία μας

Η κατανόηση μιας ταινίας προϋποθέτει ουσιαστικά την επεξεργασία μιας οπτικοακουστικής, και συνεπώς πολυτροπικής, σύνθετης μορφής. Ο θεατής της ταινίας πρέπει ταυτόχρονα να αναλύει με τα μάτια και τα αυτιά του λεκτικές και μη λεκτικές ενδείξεις, οι οποίες βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Σε αυτή τη σύνθετη διαδικασία οι υπότιτλοι λειτουργούν σαν τις βοηθητικές μας ρόδες. Έχουν ως κύριο στόχο να διευκολύνουν την κατανόηση, προσθέτοντας παράλληλα μια νέα πηγή πληροφοριών με ταχύτητα και ρυθμό πέρα από τον έλεγχό μας. Τα διάφορα είδη υπότιτλων που μπορούν να αναπτυχθούν είναι τα εξής:

• Η συνήθης μορφή, που προσφέρει μετάφραση από μια γλώσσα σε μια άλλη, όπου ο διάλογος είναι στην πρωτότυπη γλώσσα της ταινίας και οι υπότιτλοι είναι στη μητρική γλώσσα του θεατή.

• Η αντίστροφη μορφή μετάφρασης, όπου ο διάλογος μεταγλωττίζεται στη μητρική γλώσσα των θεατών και οι υπότιτλοι στην πρωτότυπη γλώσσα της ταινίας.

• Μια έκδοση "ίδιας γλώσσας”, με τους υπότιτλους και τους διαλόγους της ταινίας στην αρχική γλώσσα στην οποία γυρίστηκε.

Στην πρώτη περίπτωση, φυσικά επιτυγχάνεται η μέγιστη κατανόηση του θεάματος που παρακολουθούμε, αλλά επηρεάζεται σύμφωνα με την μελέτη Bairstow και Lavaur, και η εκμάθηση του λεξιλογίου. Στην δεύτερη περίπτωση, όπου οι υπότιτλοι είναι στην πρωτότυπη γλώσσα της ταινίας, επιτρέπεται η μέγιστη αναπαραγωγή των λέξεων. Στην τρίτη εκδοχή, η επίδραση των υποτίτλων που βρίσκονται στην ίδια γλώσσα με τον διάλογο της ταινίας είναι πολύ σημαντική για τη διατήρηση του λεξιλογίου της ξένης γλώσσας που μελετούμε. Ωστόσο, το πώς θα ευεργετηθούμε από τους υπότιτλους έχει να κάνει και με τις γνωστικές μας λειτουργίες, το επίπεδο εκμάθησής μας και τις ικανότητές μας στη γλώσσα της ταινίας που παρακολουθούμε.

Πώς οι υπότιτλοι βοηθούν να μάθουμε μια γλώσσα;

Η μεγαλύτερη δυσκολία κάποιου που προσπαθεί να μάθει μια ξένη γλώσσα έγκειται κυρίως στο ότι δυσκολεύεται να κατανοήσει τις προφορικές λέξεις της, τις οποίες οι φυσικοί ομιλητές της χρησιμοποιούν με ταχύτερο ρυθμό και διαφορετική προφορά. Σε αυτό το πρόβλημα, οι υπότιτλοι παρέχουν μια πολύτιμη δίοδο για τη βελτίωση των δεξιοτήτων ακρόασης, επιτρέποντας μας να παρακολουθούμε τον προφορικό διάλογο, με ένα «λυσάρι». Αυτή η πρακτική βοηθάει στον συντονισμό του αυτιού στις αποχρώσεις της προφοράς, του τονισμού και του ρυθμού, συμβάλλοντας σε μια πιο φυσική και ακριβή διαδικασία κατάκτησης της γλώσσας.

Ο λόγος που οι υπότιτλοι είναι μια αρκετά καλή μέθοδος οικειοποίησης και εκμάθησης της γλώσσας – χωρίς αυτή να αντικαθιστά τις πιο παραδοσιακές, δηλαδή το διάβασμα -, είναι γιατί προσφέρουν στους εκπαιδευόμενους το πλεονέκτημα της μάθησης με βάση το πλαίσιο. Συνδυάζοντας οπτικά και ακουστικά ερεθίσματα, οι θεατές μπορούν να κατανοήσουν το νόημα των λέξεων και των φράσεων στο πλαίσιο της δράσης στην οθόνη. Αυτή η αντίληψη των συμφραζομένων δεν βοηθά μόνο στην κατανόηση, αλλά και στην εσωτερίκευση ιδιωματικών εκφράσεων και καθομιλουμένων λέξεων που μπορεί να μην είναι εμφανείς μέσω των παραδοσιακών μεθόδων εκμάθησης γλωσσών.

Η έκθεσή μας σε αυτούς τους ιδιωματισμούς, στην αργκό αλλά και στις πολιτιστικές αναφορές μέσω των υποτίτλων, ενισχύει θετικά την πολιτιστική εμβάθυνσή μας, επιτρέποντάς μας να αποκτήσουμε βαθύτερη κατανόηση των αποχρώσεων της γλώσσας και των ανθρώπων που τη μιλούν. Άλλωστε σίγουρα θα έχετε ακούσει αυτούς που λένε πως δεν μπορείς να μάθεις πραγματικά καλά μια γλώσσα, αν δεν συναναστρέφεσαι με ανθρώπους που την μιλούν. Και είναι αλήθεια. Η πολιτισμική εικόνα είναι ανεκτίμητη για όσους αναζητούν τη γλωσσική επάρκεια. Οι ταινίες λοιπόν μπορούν να μας προσφέρουν ένα μικρό παράθυρο στον πολιτισμό μιας ξένης χώρας και οι υπότιτλοι να μας επιτρέψουν να το ανοίξουμε για να χαιρετήσουμε τους ανθρώπους της.

Ωστόσο, ίσως και πιο απλά από τα παραπάνω, οι ταινίες αποτελούν το ιδανικό πλαίσιο για να επιταχύνουν τη διαδικασία εκμάθησής μας, καθώς εισάγεται σε αυτές ο παράγοντας διασκέδαση. Το υποτιτλισμένο περιεχόμενο, ιδίως με τη μορφή ελκυστικών ταινιών ή τηλεοπτικών εκπομπών, μπορεί να κάνει την εκμάθηση της γλώσσας πιο ευχάριστη, καθώς ο παράγοντας της ψυχαγωγίας λειτουργεί ως ισχυρό κίνητρο, ενθαρρύνοντάς μας να συνεχίσουμε τις σπουδές μας και εκθέτοντάς μας στη χρήση της γλώσσας στην πραγματική ζωή.