Νυχτερίδες, παγκολίνοι, χοίροι και πτηνά: Ποια είναι τα ζώα που μας μεταδίδουν ιούς

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε σήμερα ότι η μετάδοση του κορωνοϊού στον άνθρωπο μέσω ζώου που έπαιξε τον ρόλο του ενδιάμεσου ξενιστή αποτελεί μία υπόθεση «πιθανή έως πολύ πιθανή», επιβεβαιώνοντας ότι πολλά ζώα αποτελούν δεξαμενή ιών που μπορεί να μολύνουν τους ανθρώπους. Ποια ζώα μεταδίδουν αυτούς τους ιούς; Από πού μπορεί να προέλθουν άλλες πανδημίας

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό για την Υγεία των Ζώων, το 60% των μολυσματικών ασθενειών είναι ζωονοτικές, δηλαδή προέρχονται από ένα ζώο. Το ποσοστό αυτό αυξάνει ακόμη και στο 75% για τις νέες μολυσματικές ασθένειες που προκύπτουν, σύμφωνα με βρετανική έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2001.

Μεταξύ των παθογόνων που ευθύνονται για τις ασθένειες αυτές, ένας στους έξι είναι ένας ιός, το ένα τρίτο βακτήρια, το άλλο ένα τρίτο παρασιτικά σκουλήκια και περίπου το 10% μικροσκοπικά μανιτάρια, σύμφωνα με την έρευνα αυτή.

Νυχτερίδες: ο ιδανικός ύποπτος;

Οι νυχτερίδες έχουν τον ρόλο της δεξαμενής μεγάλου αριθμού ιών που επηρεάζουν τους ανθρώπους, είναι ξενιστές τους χωρίς να αρρωσταίνουν οι ίδιες.

Κάποιοι ιοί είναι εδώ και καιρό γνωστοί, όπως αυτός της λύσσας, όμως πολλοί άλλοι εμφανίστηκαν τα τελευταία χρόνια: ο Έμπολα, ο κορωνοϊός του SARS, ο SARS-CoV-2 ή ο ιός Nipah που εμφανίστηκε το 1998 στην Ασία.

Οι νυχτερίδες «ήταν πάντα καλές δεξαμενές για πολλούς ιούς, όμως παλαιότερα είχαμε λίγες επαφές» με αυτές, εξηγεί ο Ερίκ Φεβρ, καθηγητής μολυσματικών ασθενειών ζώων στο πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ και στο International Livestock Research Institute στην Κένυα.

Η μείωση των τροπικών δασών, η επέκταση των πόλεων και των καλλιεργήσιμων εκτάσεων σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, φέρνουν τα ζώα αυτά πιο κοντά σε κατοικημένες περιοχές και τα αναγκάζουν να «αλληλεπιδρούν ολοένα και περισσότερο με τους ανθρώπους», παρατηρεί.

Νυφίτσες, μινκ και κουνάβια

Μια άλλη οικογένεια θηλαστικών, οι μουστελίδες (στις οποίες ανήκουν κουνάβια, νυφίτσες, μινκ και ασβοί) συχνά κατηγορούνται για τη μετάδοση ζωονοτικών μολυσματικών ασθενειών, κυρίως όσες οφείλονται στους κορωνοϊούς.

Η μοσχογαλή θεωρείται ξενιστής του ιού που προκάλεσε το οξύ, αναπνευστικό σύνδρομο (SARS), από το οποίο έχασαν τη ζωή τους 774 άνθρωποι το διάστημα 2002-2003. Αν και ο SARS εντοπίστηκε σε κάποια από αυτά τα ζώα, δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι αυτά μετέδωσαν τον ιό στους ανθρώπους.

Η μόλυνση μινκ σε εκτροφεία από τον ιό SARS- CoV- 2 απέδειξε ότι το είδος αυτό μπορεί να προσβάλλεται από τους ανθρώπους, αλλά δεν έχει αποδειχθεί το αντίθετο.

Παγκολίνος: αθώος;

Στην αρχή της πανδημίας covid-19 αυτό το απειλούμενο με εξαφάνιση ζώο θεωρήθηκε από τους Κινέζους ερευνητές ως «πιθανός ξενιστής», με δεδομένη την ομοιότητα στη γενετική αλληλουχία του SARS- COV-2 και ενός κορωνοϊού που μολύνει τους παγκολίνους. Όμως ο ρόλος του στη μετάδοση της covid-19 δεν είναι ξεκάθαρος.

Η έκθεση που δημοσιεύθηκε σήμερα από τους ειδικούς του ΠΟΥ σε συνεργασία με Κινέζους επιστήμονες δεν βοήθησε να ξεκαθαρίσει η κατάσταση.

«Μεταξύ των ιών που προέρχονται από τα δύο αυτά θηλαστικά (νυχτερίδες και παγκολίνους) και οι οποίοι έχουν εντοπιστεί μέχρι στιγμής, κανένας δεν μοιάζει αρκετά με τον SARS- CoV-2 ώστε να θεωρείται άμεσος πρόγονός του», αναφέρουν οι ειδικοί.

Άλλα θηλαστικά

«Από ιστορικής άποψης, το ιικό μας φορτίο προέρχεται κυρίως από τα εκτρεφόμενα ζώα», υπογραμμίζει ο Σερζ Μοράν του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών (CNRS)

Ο ιός της ιλαράς προήλθε από την προσαρμογή τον Μεσαίωνα ενός ιού που μόλυνε τα βοοειδή.

Συχνά οι χοίροι έχουν τον ρόλο του ξενιστή για τους ιούς της γρίπης ή τον Nipah.

Το ζώο αυτό είναι ευαίσθητο στους ανθρώπινους ιούς, ενώ στους χοίρους παρατηρείται ότι γίνεται συνδυασμός ιών. Πιθανόν αυτό να συνέβη με την πανδημία Η1Ν1 το 2009-2010, που αρχικά είχε ονομαστεί «γρίπη των χοίρων», από την οποία εκτιμάται ότι έχασαν τη ζωή τους 152.000 με 575.000 άνθρωποι: το στέλεχος του ιού εμφανίστηκε πρώτη φορά σε έναν χοίρο που ήταν ξενιστής του ιού της γρίπης των πτηνών και ταυτόχρονα ενός ιού της ανθρώπινης γρίπης.

Ο ιός της λύσσας που μεταδίδεται από τους σκύλους και τις αλεπούδες, που είναι διαφορετικός από αυτόν που εμφανίζεται στις νυχτερίδες, ευθύνεται για τη μεγάλη πλειονότητα των 59.000 θανάτων ετησίως που καταγράφονται παγκοσμίως από την ασθένεια αυτή.

Οι μεγάλοι πίθηκοι χρησίμευσαν ως ξενιστές του ιού HIV και του Έμπολα, ενώ μια καμήλα δρομάδα φαίνεται να ήταν «ξενιστής του MERS- CoV και πηγή της μόλυνσης στους ανθρώπους», αν και «ο συγκεκριμένος ρόλος που παίζουν αυτά τα ζώα στη μετάδοση του ιού αλλά και ο τρόπος μετάδοσης δεν είναι γνωστά», επισημαίνει ο ΠΟΥ.

Άγρια και οικόσιτα πουλιά

Η ισπανική γρίπη του 1918-19, η ασιατική γρίπη του 1957, η «γρίπη του Χονγκ Κονγκ» έντεκα χρόνια αργότερα, η γρίπη Η1Ν1 το 2009: όλοι αυτοί οι ιοί προήλθαν άμεσα ή έμμεσα από τα πουλιά.

Δύο άλλα στελέχη της γρίπης των πτηνών, το Η5Ν1 από το 2003 ως το 2011 και το Η7Ν9 από το 2013 προκάλεσαν την ασθένεια ανθρώπων που ήρθαν σε άμεσης επαφή με μολυσμένα πτηνά και σε σπάνιες περιπτώσεις τη μόλυνση μεταξύ ανθρώπων.

Τα άγρια πτηνά μπορούν να αποτελέσουν την αφετηρία των επιδημιών αυτών και τα οικόσιτα παίζουν συχνά τον ρόλο του πληθυσμού ενισχυτή, παρατηρεί ο Ερίκ Φεβρ.

Μεταλλάξεις των ιών στη συνέχεια μπορεί να ευνοήσουν τη μετάδοσή τους στους ανθρώπους, όπως συνέβη με τον ιό Η5Ν8, που έχει κάνει την εμφάνισή του εδώ και μερικούς μήνες σε ευρωπαϊκά εκτροφεία και τον Φεβρουάριο εντοπίστηκε σε επτά εργαζόμενους σε πτηνοτροφείο.

Προς το παρόν ο ιός αυτός δεν μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, χρειάζεται να υπάρξει άμεση επαφή με ένα άρρωστο πτηνό ή τα περιττώματά του για να προσβληθεί κάποιος.

Όμως άλλες μεταλλάξεις ενδέχεται να καταστήσουν δυνατή τη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Κουνούπια και τσιμπούρια

Ο όρος ζωονοτικές ασθένειες αφορά και τα έντομα, όπως τα κουνούπια, ή και τα αρθρόποδα όπως τα τσιμπούρια, τα οποία μεταφέρουν πολλές μεταδοτικές ασθένειες από τις οποίες προσβάλλονται οι άνθρωποι.

Τα κουνούπια, για παράδειγμα, μεταδίδουν τον ιό που ευθύνεται για τον κίτρινο πυρετό, τον δάγκειο πυρετό, τον ιό Ζίκα ή τον ιό του Δυτικού Νείλου, μεταξύ άλλων.

Τον Οκτώβριο του 2020 μια ομάδα ειδικών του ΟΗΕ για τη Βιοποικιλότητα (IPBES) προειδοποίησε ότι οι πανδημίες «θα εμφανίζονται πιο συχνά, θα εξαπλώνονται πιο γρήγορα, θα σκοτώνουν περισσότερους ανθρώπους».

Αρχικά διότι η δεξαμενή είναι τεράστια: σύμφωνα με εκτιμήσεις που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Science το 2018, υπάρχουν 1,7 εκατομμύριο άγνωστοι ιοί στα θηλαστικά και τα πουλιά και 540.000 ως 850.000 από αυτούς «μπορούν να προσβάλουν τους ανθρώπους».

Όμως κυρίως η εξάπλωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και η αυξημένη αλληλεπίδραση με την άγρια πανίδα αυξάνουν τον κίνδυνο ιοί ικανοί να προσβάλουν τους ανθρώπους να βρουν τον ξενιστή τους.

«Δεν γνωρίζουμε πότε, πώς ή από πού» θα προέλθει η επόμενη πανδημία, καταλήγει ο Σερζ Μοράν. Σύμφωνα με τον ίδιο, σε αυτό το πλαίσιο, το πιο επείγον είναι να «επανεξετάσουμε τις σχέσεις μας με τα άγρια και οικόσιτα ζώα».