Η Δύναμη της Ακρόασης: Πώς η Επικοινωνία Διαμορφώνει την Ψυχική Υγεία των Παιδιών

Γράφει ο Ψυχολόγος-Οικογενειακός Σύμβουλος 

Γιάννης Ξηντάρας


Στη σχέση γονέα–παιδιού, όλοι μιλούν για το «να μιλάμε στα παιδιά μας». Λιγότερο συχνά μιλούμε για κάτι πιο ουσιαστικό και πιο δύσκολο: το να τα ακούμε πραγματικά. Όχι επιφανειακά, όχι διορθωτικά, όχι με το βλέμμα στραμμένο στο λάθος, αλλά με παρουσία.

Η συζήτηση δεν είναι απλώς ανταλλαγή λέξεων. Είναι ο τρόπος με τον οποίο ένα παιδί μαθαίνει αν ο εσωτερικός του κόσμος έχει αξία. Και αυτό το μάθημα το κουβαλά σε όλη του τη ζωή.

Γιατί η ακρόαση είναι πιο σημαντική από τις συμβουλές

Από την πλευρά της ψυχολογίας και της αναπτυξιακής ψυχοθεραπείας, γνωρίζουμε ότι τα παιδιά δεν χρειάζονται γονείς-ειδικούς, αλλά γονείς-παρόντες. Όταν ένα παιδί μιλά και συναντά κριτική, διόρθωση ή υποτίμηση, το μήνυμα που λαμβάνει δεν αφορά μόνο τη συμπεριφορά του. Αφορά τον ίδιο του τον εαυτό.

Η ενεργητική ακρόαση, το να ακούω χωρίς να διακόπτω, χωρίς να βιάζομαι να δώσω λύση, λειτουργεί ως καθρέφτης. Το παιδί βλέπει τον εαυτό του να αναγνωρίζεται. Και αυτή η αναγνώριση είναι θεμέλιο ψυχικής υγείας.

---

Η ψυχολογική ανάγκη του παιδιού να γίνει κατανοητό

Ασφάλεια πριν από τη συμμόρφωση

Τα παιδιά δεν «συμμορφώνονται» επειδή τους το ζητάμε. Συνεργάζονται όταν νιώθουν ασφαλή. Η ασφάλεια δεν γεννιέται από τον έλεγχο, αλλά από τη σχέση. Όταν ένα παιδί αισθάνεται ότι μπορεί να μιλήσει χωρίς να κριθεί, τότε μόνο μπορεί να ακούσει κι εκείνο.

Η ψυχοθεραπεία μας δείχνει ότι πολλά ενήλικα άτομα κουβαλούν ακόμα τον φόβο του να εκφραστούν, επειδή κάποτε δεν υπήρξε χώρος να ακουστούν.

Η φωνή του παιδιού ως δείκτης αυτοεκτίμησης

Όταν ένα παιδί μαθαίνει ότι η φωνή του έχει σημασία, μαθαίνει να σέβεται τον εαυτό του. Αντίθετα, όταν συστηματικά ακυρώνεται, «μη μιλάς έτσι», «δεν είναι τίποτα», «υπερβάλλεις», αρχίζει να αμφισβητεί τα ίδια του τα συναισθήματα.

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση συχνά δεν γεννιέται από την έλλειψη αγάπης, αλλά από την έλλειψη ακρόασης.

---

Η συζήτηση ως εργαλείο συναισθηματικής ωρίμανσης

Η συζήτηση με τα παιδιά δεν έχει στόχο να «τους περάσουμε το σωστό». Έχει στόχο να τα βοηθήσει να σκεφτούν, να νιώσουν και να κατανοήσουν. Μέσα από τον διάλογο, το παιδί μαθαίνει:

• να ονοματίζει τα συναισθήματά του,
• να αντέχει τη διαφωνία,
• να αναπτύσσει ενσυναίσθηση.

Αυτές οι δεξιότητες δεν διδάσκονται με διαλέξεις. Καλλιεργούνται μέσα στη σχέση.

---

Τι συμβαίνει όταν η κριτική αντικαθιστά την ακρόαση

Η συνεχής κριτική, ακόμα κι αν προέρχεται από καλή πρόθεση, δημιουργεί απόσταση. Το παιδί μαθαίνει να προστατεύεται σιωπώντας. Και η σιωπή, στην ψυχολογική της διάσταση, δεν είναι πάντα ηρεμία, είναι συχνά απόσυρση.

Στην ψυχοθεραπεία ενηλίκων συναντάμε συχνά ανθρώπους που δυσκολεύονται να μιλήσουν για όσα νιώθουν, επειδή κάποτε έμαθαν ότι «δεν έχει νόημα να μιλάς».

---

Ο ρόλος του γονέα: συνοδοιπόρος, όχι ανακριτής

Ο γονέας δεν χρειάζεται να έχει όλες τις απαντήσεις. Χρειάζεται να αντέχει τις ερωτήσεις. Να αντέχει την αβεβαιότητα, τη σύγχυση, ακόμα και τα δύσκολα συναισθήματα του παιδιού.

Όταν ο γονέας ακούει χωρίς να κρίνει, δείχνει στο παιδί ότι ο κόσμος μπορεί να αντέξει την αλήθεια του. Αυτό είναι ένα από τα πιο ισχυρά θεραπευτικά μηνύματα που μπορεί να λάβει ένας άνθρωπος από μικρή ηλικία.

---

Η συμβολή της ψυχοθεραπείας στη γονεϊκή στάση

Η ψυχοθεραπεία δεν αφορά μόνο τα παιδιά, αλλά και τους γονείς. Συχνά, ο τρόπος που ακούμε τα παιδιά μας συνδέεται με το πώς μας άκουσαν  (ή δεν μας άκουσαν) εμάς. Η θεραπευτική διαδικασία βοηθά τον γονέα να αναγνωρίσει τα δικά του όρια, τις δικές του πληγές, και να μην τις μεταφέρει ασυνείδητα στη σχέση.

Ένας γονέας που έχει ακουστεί, μπορεί πιο εύκολα να ακούσει.

---

Συμπερασματικά

Η συζήτηση είναι πράγματι ο μόνος τρόπος για να αναθρέψουμε σωστά τα παιδιά μας, αρκεί να θυμόμαστε ότι συζήτηση χωρίς ακρόαση είναι μονόλογος. Και τα παιδιά δεν μεγαλώνουν μέσα από μονολόγους, αλλά μέσα από σχέσεις.

Ακούγοντας τα παιδιά μας, δεν χτίζουμε απλώς καλή επικοινωνία. Χτίζουμε ανθρώπους που θα μπορούν να ακούν και τον εαυτό τους.