Ειδικοί πιστεύουν ότι ο Μιχαήλ Άγγελος απεικόνισε τον καρκίνο του μαστού σε τοιχογραφία της Καπέλα Σιστίνα

Με επικεφαλής τον ιατροδικαστή Andreas G. Nerlich του Πανεπιστημίου Ludwig-Maximilians του Μονάχου, μια διεθνής ομάδα εμπειρογνωμόνων υποστηρίζει ότι η τοιχογραφία του Μιχαήλ Άγγελου, «Κατακλυσμός», στην Καπέλα Σιστίνα, απεικονίζει μια νεαρή γυναίκα που παρουσιάζει σημάδια συμβατά με καρκίνο του μαστού.

Οι εικόνες του στήθους έχουν συμβολικό νόημα στα έργα τέχνης, αντιπροσωπεύοντας συχνά τη μητρότητα ή τονίζοντας τη θηλυκότητα. Ωστόσο, η τέχνη περιστασιακά απεικονίζει παθολογικές καταστάσεις, πυροδοτώντας συζητήσεις σχετικά με την πρόθεση και τη σημασία αυτών των απεικονίσεων. Ένα παθολογικό χαρακτηριστικό που απεικονίζεται σε κάποιον πίνακα είναι αποτύπωση μιας φυσικής παρατήρησης ή είναι συμβολικό για κάτι άλλο;

Στη συγκεκριμένη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο ακαδημαϊκό περιοδικό «The Breast», επιστήμονες από τη Γερμανία, την Ιταλία, τη Γαλλία, την Αυστρία και το Ηνωμένο Βασίλειο -με ειδικότητα σε τομείς όπως ιστορία της τέχνης, ιατρική, γενετική και παθολογία- επικεντρώθηκαν σε μια συγκεκριμένη γυναικεία φιγούρα στη δεξιά πλευρά του «Κατακλυσμού», θέτοντας το ερώτημα: Ζωγράφισε ο Μιχαήλ Άγγελος μια νεαρή ενήλικη γυναίκα με καρκίνο του μαστού;

Για να βρουν απαντήσεις, οι ειδικοί χρησιμοποίησαν την «εικονοδιάγνωση», μία διαδικασία ιατρικής ανάλυσης που αναζητά κλινικές ενδείξεις ιατρικών διαταραχών και ασθενειών σε έργα τέχνης. Η συγκεκριμένη διαδικασία χρησιμοποιείται συχνά για την παροχή πληροφοριών σχετικά με παθολογίες σε διάφορες ιστορικές περιόδους και απαιτεί συνεργασία μεταξύ ειδικών στη βιοϊατρική, στην ιστορία της ιατρικής και στην ιστορία της τέχνης.

Ο «Κατακλυσμός» είναι η πρώτη σκηνή που ζωγράφισε ο Μιχαήλ Άγγελος στην οροφή της Καπέλα Σιστίνα το 1508. Η γυναίκα εμφανίζεται σχεδόν γυμνή, φορώντας μόνο μια μπλε μαντίλα (που υποδηλώνει ότι είναι παντρεμένη) και έναν μπλε μανδύα. Πίσω της είναι ένα μικρό παιδί που φαίνεται να κλαίει.

Από την ανάλυση, o ένας μαστός φαίνεται φυσιολογικός, παρουσιάζοντας πτώση λόγω ηλικίας ή θηλασμού, με εμφανή θηλή και λεία περιγράμματα. Ο άλλος μαστός, ωστόσο, παρουσιάζει σημαντικές ανωμαλίες, με παραμορφωμένη θηλή, συρρικνωμένο δέρμα στη θηλαία άλω, διάβρωση στην έσω περιοχή και βαθιά εσοχή που μοιάζει με ουλή πάνω από τη θηλή. Τα εξογκώματα στο άνω μεσαίο τεταρτημόριο και προς τη μασχάλη υποδηλώνουν την ύπαρξη όγκων, υποδεικνύοντας ενδεχομένως διογκωμένους λεμφαδένες.

Εικόνα: The Breast (2024). DOI: 10.1016/j.breast.2024.103823

Η εξοικείωση του Μιχαήλ Άγγελου με την ανθρώπινη ανατομία μπορεί να του έδωσε τη δυνατότητα να απεικονίσει συγκεκριμένα παθολογικά χαρακτηριστικά με ακρίβεια. Η πρόσφατη μελέτη επισημαίνει τον χρόνο που αφιέρωσε ο Μιχαήλ Άγγελος βοηθώντας σε νεκροψίες, όπου θα είχε τη δυνατότητα να παρατηρήσει παθολογίες, ενδεχομένως και τον καρκίνο του μαστού. Ο εντοπισμός αυτών των συγκεκριμένων παθολογικών ανωμαλιών στο στήθος της γυναίκας μπορεί να υποδηλώνει την σκόπιμη απεικόνιση μιας ασθένειας.

Η ομάδα ακολούθησε τις οδηγίες για την εικονοδιάγνωση, ώστε να πραγματοποιήσει ενδελεχή ανάλυση, συμπεριλαμβανομένων της διάγνωσης αποκλεισμού και της αξιολόγησης τυχόν εργασιών συντήρησης στην τοιχογραφία.

Οι συγκρίσεις με άλλα έργα του Μιχαήλ Άγγελου αποκαλύπτουν ότι ήταν ικανός να απεικονίσει το υγιές γυναικείο στήθος. Σε γυναικείες φιγούρες από τη «Δευτέρα Παρουσία» και σε γλυπτά όπως η «Αυγή» και η «Νύχτα» στο ταφικό παρεκκλήσι των Μεδίκων, τα στήθη απεικονίζονται με συμμετρία, απαλλαγμένα από σημάδια παθολογίας, ενισχύοντας την ιδέα ότι οι ανωμαλίες στον «Κατακλυσμό» ήταν σκόπιμες.

Οι ερευνητές θεώρησαν αρχικά πως πρόκειται για φυματιώδη μαστίτιδα ή επιλόχεια μαστίτιδα, συνήθεις παθήσεις κατά την Αναγέννηση, γρήγορα όμως τις απέκλεισαν. Χρόνιες παθήσεις, όπως η μαστίτιδα από πλασματοκυτταρικά κύτταρα, που συνήθως παρατηρούνται σε γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, επίσης αποκλείστηκαν λόγω της νεότητας της απεικονιζόμενης γυναίκας.

Η ερευνητική ανάλυση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα χαρακτηριστικά που παρατηρήθηκαν ευθυγραμμίζονται με τα απαιτούμενα στοιχεία για μια εικονοδιάγνωση σύμφωνη με τον καρκίνο του μαστού.

Το παιδί πίσω από τη γυναίκα φαίνεται να κλαίει όχι για την πλημμύρα που πνίγει τον κόσμο, όπως απεικονίζεται στην υπόλοιπη αναπαράσταση, αλλά από ανησυχία για τη μαμά. Επίσης, είναι ενδιαφέρον ότι το μικρό παιδί φαίνεται να είναι περίπου πέντε ή έξι ετών, στην ίδια ηλικία με τον Μιχαήλ Άγγελο όταν η μητέρα του πέθανε σε ηλικία 30 ετών ύστερα από παρατεταμένη ασθένεια. Αν όντως πρόκειται για τη μητέρα του παιδιού, ίσως αυτός να είναι ο λόγος για τη λεπτομερή αναπαράσταση της παθολογίας που της πήρε τη ζωή. Θα μπορούσε επίσης να εξηγήσει γιατί το παιδί φαίνεται να κρατά κάτι που μοιάζει πολύ με νυστέρι.