Τα «χαμένα» βιβλία της Αγίας Γραφής – Από τους μυστηριώδεις Νεφελίμ έως τα παιδικά χρόνια του Ιησού και το Ευαγγέλιο του Ιούδα

Η Αγία Γραφή συχνά αντιμετωπίζεται ως ένα σταθερό και αμετάβλητο κείμενο που παραμένει το ίδιο επί γενιές, ωστόσο η ιστορική πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη. Η σύγχρονη Βίβλος περιλαμβάνει 66 βιβλία, κατανεμημένα στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, όμως κατά τους πρώτους αιώνες του ιουδαϊσμού και του χριστιανισμού κυκλοφορούσαν περισσότερα από 70 κείμενα τα οποία τελικά δεν έγιναν δεκτά στον επίσημο κανόνα.

Τα αποκαλούμενα «χαμένα» βιβλία χρονολογούνται από την ύστερη περίοδο του Δεύτερου Ναού έως και τον 3ο αιώνα μ.Χ., καλύπτοντας χρονικά περίπου τον 1ο αιώνα, όταν έζησε ο Ιησούς Χριστός, έως το έτος 300 μ.Χ. Πολλά από αυτά τα έργα θεωρήθηκαν αμφιλεγόμενα ή αιρετικά, καθώς παρουσίαζαν ριζικά διαφορετικές αντιλήψεις για τους αγγέλους, τους γίγαντες, τον Ιησού και την προέλευση της ανθρωπότητας. Μέσα από αυτά αποκαλύπτεται ένας κόσμος ανταγωνιστικών ιδεών γύρω από την πίστη, την ηθική και τη θεϊκή παρέμβαση, τις οποίες οι ηγέτες της πρώιμης Εκκλησίας τελικά απέρριψαν.

Ορισμένα από τα κείμενα αυτά περιγράφουν ουράνια όντα που συνάπτουν σχέσεις με ανθρώπους, άλλα παρουσιάζουν τον Ιησού με τρόπους που συγκρούονται με την Καινή Διαθήκη, ενώ υπάρχουν και έργα που αποδίδουν σε γνωστές βιβλικές μορφές εντελώς διαφορετικούς ρόλους. Αν και άσκησαν επιρροή στην εποχή τους, τελικά αποκλείστηκαν από τις ιουδαϊκές και χριστιανικές Γραφές, με αποτέλεσμα να διασωθούν μόνο αποσπασματικά ή μέσω αναφορών σε ιστορικά κείμενα. Σήμερα, επιβιώνουν κυρίως σε χειρόγραφα όπως τα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας ή σε μεμονωμένα αντίγραφα που διατηρήθηκαν από κοινότητες όπως οι Αιθίοπες Χριστιανοί.

Ένα από τα πιο γνωστά από αυτά τα κείμενα είναι το Βιβλίο του Ενώχ, το οποίο επεκτείνει την αφήγηση για τους μυστηριώδεις Νεφιλίμ, τους γίγαντες που αναφέρονται συνοπτικά στην Παλαιά Διαθήκη. Σύμφωνα με το βιβλίο, 200 έκπτωτοι άγγελοι έλαβαν ανθρώπινες συζύγους και απέκτησαν παιδιά, τα οποία μετατράπηκαν σε βίαιους γίγαντες που κατανάλωναν τους πόρους της ανθρωπότητας. Ο Θεός διατάζει τον αρχάγγελο Μιχαήλ να δέσει τους αγγέλους, ενώ αργότερα οι Νεφιλίμ αφανίζονται με τον Κατακλυσμό. Παρότι δεν περιλαμβάνεται στους περισσότερους ιουδαϊκούς και χριστιανικούς κανόνες, το Βιβλίο του Ενώχ διαβαζόταν ευρέως στην αρχαιότητα και εξακολουθεί να θεωρείται κανονικό από την Αιθιοπική Ορθόδοξη Εκκλησία.

Άλλα απόκρυφα κείμενα προσφέρουν απροσδόκητες απεικονίσεις του Ιησού Χριστού. Η Αποκάλυψη του Πέτρου, γραμμένη τον 2ο ή 3ο αιώνα μ.Χ., περιγράφει τον Ιησού να γελά κατά τη διάρκεια της σταύρωσης, αντανακλώντας γνωστικές αντιλήψεις σύμφωνα με τις οποίες το φυσικό του σώμα ήταν μια ψευδαίσθηση, σύμφωνα με την Daily Mail. Σε χαρακτηριστικό απόσπασμα, ο Πέτρος ρωτά: «Τι είναι αυτό που βλέπω, Κύριε; Είναι εσένα που συλλαμβάνουν; Ποιος είναι αυτός επάνω στον σταυρό, που είναι χαρούμενος και γελά;». Το κείμενο αποκλείστηκε από τη Βίβλο λόγω της θεολογίας του, ιδίως των υπαινιγμών περί καθολικής σωτηρίας, σύμφωνα με τους οποίους όλοι τελικά θα σωθούν από την κόλαση, καθώς και της απεικόνισης της σταύρωσης που υπονοεί ότι υπέφερε μόνο ο ανθρώπινος Ιησούς και όχι ο θεϊκός Χριστός, σε αντίθεση με τα αναδυόμενα ορθόδοξα χριστιανικά δόγματα.

Το Ευαγγέλιο της Παιδικής Ηλικίας του Θωμά αποτελεί μια ακόμα ριζοσπαστική απόκλιση, παρουσιάζοντας έναν νεαρό Ιησού με υπερφυσικές δυνάμεις. Σύμφωνα με το κείμενο, ζωντανεύει πήλινα πουλιά, καταριέται ένα παιδί που πεθαίνει, τυφλώνει ενήλικες της περιοχής και αργότερα αναιρεί τις πράξεις του, φτάνοντας ακόμα και στο σημείο να αναστήσει κάποιον που πέφτει από μια στέγη. Ταυτόχρονα, όμως, τον παρουσιάζει ως εκδικητικό, ακόμα και βίαιο, καθώς καταριέται ένα παιδί σε θάνατο επειδή τον χτύπησε στον ώμο. Μετά τον θάνατο του παιδιού από το τυχαίο χτύπημα, οι κάτοικοι του χωριού διαμαρτύρονται στον Ιωσήφ και τη Μαρία και ως απάντηση στις κατηγορίες τους, ο Ιησούς τυφλώνει τους κατηγόρους. Σε άλλο επεισόδιο, ο Ιωσήφ τον οδηγεί σε έναν δάσκαλο για να μάθει το αλφάβητο, όμως ο δάσκαλος εκνευρίζεται όταν ο Ιησούς γελά με τις οδηγίες του. Το κείμενο ξεκινά όταν ο Ιησούς είναι μόλις πέντε ετών, ενώ η παραδοσιακή Βίβλος τον αναφέρει για πρώτη φορά σε ηλικία 12 ετών. Το Ευαγγέλιο της Παιδικής Ηλικίας του Θωμά απορρίφθηκε.

Ίσως, το πιο αμφιλεγόμενο από όλα είναι το Ευαγγέλιο του Ιούδα, το οποίο επανήλθε στο φως τη δεκαετία του 1970, όταν ανακαλύφθηκε μέσα σε ένα ασβεστολιθικό κιβώτιο κοντά στον Νείλο. Παρά τον τίτλο του, δεν γράφτηκε από τον Απόστολο Ιούδα που πρόδωσε τον Ιησού παραδίδοντάς τον στους Ρωμαίους. Σε αντίθεση με την αφήγηση της Καινής Διαθήκης, το κείμενο παρουσιάζει τον Ιούδα Ισκαριώτη ως τον εκλεκτό μαθητή του Ιησού, στον οποίο ανατέθηκε μια θεϊκά καθορισμένη προδοσία. Ο Ιησούς του λέει: «Θα γίνεις ο δέκατος τρίτος… οι άλλες γενιές θα σε καταραστούν και θα έρθεις να βασιλεύσεις επάνω τους». Το συγκεκριμένο Ευαγγέλιο παρουσιάζει τον Ιούδα ως τον μόνο που κατανοεί πραγματικά την αποστολή του Ιησού, αμφισβητώντας αιώνες καθιερωμένων ερμηνειών.

Τα χαμένα αυτά βιβλία, είτε περιγράφουν αγγέλους και γίγαντες είτε προσφέρουν εναλλακτικά οράματα για τη ζωή και την αποστολή του Ιησού Χριστού, αποκαλύπτουν την ποικιλομορφία της πρώιμης ιουδαϊκής και χριστιανικής σκέψης και φωτίζουν τις ιδέες που τελικά έμειναν εκτός του επίσημου θρησκευτικού κανόνα.