Γιατί μας τρομάζουν τόσο οι δίδυμοι στις ταινίες τρόμου;

Αντικείμενο γοητείας, τρόμου και μυστηρίου, οι μονοζυγωτικοί δίδυμοι εντυπώνονται παντού στην λαϊκή κουλτούρα των ταινιών τρόμου, ταυτίζονται στερεοτυπικά με την ανατριχίλα και μας κάνουν να αναρωτιόμαστε γιατί μας φοβίζουν τόσο.

Το να βλέπεις δίδυμα σε ταινίες τρόμου είναι σαν να πηγαίνεις σε ένα σκοτεινό υπόγειο ή να ερευνάς έναν ύποπτο θόρυβο: εκείνους δηλαδή τους καθολικούς κανόνες που σχεδόν πάντα σηματοδοτούν ότι κάτι σκοτεινό και κακό ελοχεύει. Φυσικά όλοι θυμόμαστε το στιγμιότυπο από την αριστουργηματική ταινία τρόμου του Stanley Kubrick, η Λάμψη (The Shinning), όπου οι εμβληματικές δίδυμες Grady λένε την περίφημη ατάκα «Έλα να παίξεις μαζί μας, Ντάνι».

Και όσο ο Kubrick έχτιζε με πάθος τον τρόμο του θεατή και τον αποκορύφωνε με την εμφάνιση των δυο αδερφών, είτε το γνώριζε, είτε όχι αναπαρήγαγε ένα στερεότυπο που χρονολογείται πριν από αιώνες και συνεχίζει να αποτελεί βασικό στοιχείο του είδους του τρόμου μέχρι σήμερα. Τι είναι λοιπόν αυτό που κάνει τους μονοζυγωτικούς δίδυμους να εμπνέουν φόβο και εμάς να τους βρίσκουμε τόσο μυστηριώδεις;

Οι δίδυμοι ως πειραματόζωα

Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι ένας μύθος περιβάλλει τα δίδυμα που ξεκινάει πριν πολλές δεκαετίες. Τα δίδυμα παιδιά αποτελούσαν για χρόνια αντικείμενο γοητείας τόσο στη λογοτεχνία όσο και στην κοινωνία η οποία έμενε σαστισμένη μπροστά στο θέαμα τους. Συχνά υποτίθεται ότι μοιράζονται μια περίεργη εγγύτητα και μια απόκοσμη ομοιότητα, τόσο στην εμφάνιση, όσο και στον τρόπο συμπεριφοράς.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, μια συρροή γεγονότων εδραίωσε τα δίδυμα ως αυτό που η Karen Dillon, συγγραφέας του βιβλίου The Spectacle of Twins in American Literature and Popular Culture (Το θέαμα των διδύμων στην αμερικανική λογοτεχνία και τη λαϊκή κουλτούρα), αναφέρει ως «διπλό φρικιό». Ήταν τότε που ο P.T. Barnum – γνωστός Αμερικανός που έκανε το αμερικανικό τσίρκο ένα δημοφιλές και γιγαντιαίο θέαμα - άρχισε να παρουσιάζει τα δίδυμα ως φρικιά του τσίρκου.

Ταυτόχρονα ο Francis Galton – Βρετανός πολυμαθής- άρχισε να πειραματίζεται πάνω τους εν μέσω του πρώιμου κινήματος ευγονικής, τροποποιώντας δηλαδή τα γονίδια ατόμων και ομάδων που κρίθηκαν ως κατώτερα για να βελτιώσει την γενετική ποιότητα του ανθρώπινου πληθυσμού. Τα πειράματα οδηγήθηκαν σε φρικιαστικές διαστάσεις από τον ναζιστή γιατρό Γιόζεφ Μένγκελε, με κάθε μεγάλο εγχειρίδιο ευγονικής να περιέχει κεφάλαια για τα δίδυμα.

Οι δίδυμοι έγιναν δημόσιο θέαμα, όσο και επιστημονικό πείραμα - προοριζόμενοι για να χαζεύονται και να γιουχάρονται, αφού θεωρούνταν μια απόκλιση από το φυσιολογικό. Δεν ήταν άνθρωποι, αλλά πειραματόζωα - καθώς και αντικείμενα περιέργειας, ακόμη και αξιοθέατα, κάτι που ισχύει ιδιαίτερα για τα σιαμαία δίδυμα (τα οποία είναι όλα μονοζυγωτικά).

Από τα γοτθικά τροπάρια στον Jordan Peele

Στην βραβευμένη ταινία του Us το 2019, ο δημιουργός Jordan Peele δημιούργησε μια φανταστική ιστορία τρόμου όπου οι μοχθηροί δίδυμοι εαυτοί μας, ζητούν εκδίκηση και αποφασίζουν να μας σκοτώσουν. Μοιάζει ιδιοφυές σενάριο – και ήταν όντως –, αλλά σίγουρα όχι πρωτότυπο. Αυτή η ιδέα της ανατριχίλας που προκαλούσαν οι δίδυμοι εκφράστηκε πρώτα στην λογοτεχνία και στα γοτθικά τροπάρια του 19ου αιώνα, τα οποία παρουσίαζαν τον φόβο του ανθρώπου για τον σωσία του, ο οποίος μερικές φορές κακός και εφιαλτικός περιπλανιέται στους δρόμους, ζώντας μια παράλληλη ζωή.

Σκηνή από την ταινία Us του Jordan Peele

Στην λογοτεχνία της εποχής εκείνης ο σωσίας έμοιαζε πάντα η προσωποποίηση όλων εκείνων των πραγμάτων που δεν είναι φυσιολογικά, καλά, ήρεμα και ειρηνικά. Κλασικοί χαρακτήρες, όπως ο Δρ Τζέκιλ και ο κύριος Χάιντ του Ρόμπερτ Λούις Στίβενσον ή ο Γιάκοβ Πέτροβιτς Γκολιάτκιν στο βιβλίο του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι Ο Διπλός, παίζουν με αυτή την έννοια. Και στις δύο ιστορίες, ένας σωσίας -όχι πάντα δίδυμος- σπέρνει τον όλεθρο στη ζωή και την αίσθηση του εαυτού ενός ατόμου, ακριβώς όπως και στην ταινία του 2019, του Peele.

Από τον 19ο αιώνα έως το 2019 βέβαια, μεσολαβούν αρκετά χρόνια της ίδιας στερεοτυπικής επανάληψης. Οι δίδυμοι εισήλθαν λοιπόν στον κινηματογράφο περίπου το 1930, ξεκινώντας με το Freaks του Tod Browning και το The Black Room του Roy William Neill. Όταν το είδος άνθισε τη δεκαετία του '70, το ίδιο συνέβη και με τις ιστορίες τρόμου για δίδυμους, όπως το Goodbye Gemini του Alan Gibson, το The Other του Robert Mulligan και το cult slasher Sisters του Brian de Palma, όλες ταινίες στις οποίες οι δίδυμοι έχουν υπερφυσική ροπή για χάος και δολοφονίες. Μέχρι την πρεμιέρα της Λάμψης το 1980, οι δίδυμοι είχαν γίνει τόσο συνώνυμο του φόβου και του φρικιαστικού, ώστε οι αδελφές Grady ήταν ενστικτωδώς τρομακτικές, χωρίς ειδικά εφέ και μακιγιάζ. Τελικά, δεν είχε σημασία ότι δεν ήταν τεχνικά δίδυμες ή ότι μπορεί στην πραγματικότητα να ήταν το ίδιο πρόσωπο: ήταν τρομακτικές όπως και να 'χει.

Όταν ο Kubrick δημιούργησε τον διπλό τρόμο

Σύμφωνα με ένα δοκίμιο του Σίγκμουντ Φρόιντ το 1919, το αλλόκοτο μπορεί να προέρχεται από την «επανάληψη του ίδιου πράγματος». Αυτό είναι κάτι που συμπύκνωσε εμβληματικά η Λάμψη του Kubrick και οι δίδυμες Grady, με τα ασορτί μωρουδιακά μπλε φορέματα και τις λευκές κάλτσες τους.

Στο βιβλίο του Stephen King του 1977, οι αδελφές Grady είναι απλές αδελφές, οκτώ και δέκα ετών, και εξαιρετικά χαριτωμένες, τουλάχιστον μέχρι που τα πνεύματα και η απομόνωση μετέτρεψαν τον πατέρα τους σε δολοφόνο. Αμέσως μετά την άνοδο του βιβλίου στις λίστες των μπεστ σέλερ, ο Κιούμπρικ ξεκίνησε την παραγωγή της ταινίας και έκανε οντισιόν σε πολλούς νέους ηθοποιούς για να υποδυθούν τις αδελφές. Αλλά όταν οι πανομοιότυπες δίδυμες Lisa και Louise Burns εμφανίστηκαν, κέρδισαν το ρόλο. Ένας από τους μεγαλύτερους δημιουργούς του κινηματογράφου αποφάσισε ότι υπάρχει κάτι πιο τρομακτικό στις δίδυμες, είχαν δηλώσει τότε οι ίδιες σε συνέντευξή τους στην Daily Mail.

Τι μπορεί να είναι αυτό; Η ιδέα που προσπάθησε να αποσυμφορήσει ο Καρλ Γιουνγκ και ο Σίγκμουντ Φρόιντ. Η ιδέα ότι υπάρχει κάποιος ασυνείδητος, ανεξέλεγκτος άλλος εαυτός που οδηγεί τις σκέψεις, τις συμπεριφορές και τις επιθυμίες μας. Οι δίδυμοι μοιάζουν να κυριολεκτούν στον διαχωρισμό μεταξύ αυτών των δύο εαυτών, αναγκάζοντάς μας να κοιτάξουμε κατάματα τα σκοτεινά κομμάτια του εαυτού μας που διαφορετικά θα προτιμούσαμε να μην αναγνωρίσουμε. Όταν λοιπόν τα κοριτσάκια αυτά εμφανίστηκαν στην οθόνη ήρθαμε αντιμέτωποι με κάτι που τροφοδοτεί τους υποσυνείδητους φόβους και ανησυχίες μας.

Η Λάμψη έγινε σταδιακά μια ψυχολογική δοκιμασία αντοχής δυόμισι ωρών που περιλαμβάνει όλα τα χαρακτηριστικά μιας καλής ταινίας τρόμου: ένα στοιχειωμένο ξενοδοχείο, ένα διαταραγμένο νεαρό αγόρι, τη σταδιακή κάθοδο ενός άντρα στην παραφροσύνη με τσεκούρι. Και όμως, είναι οι δίδυμες Grady – στην οθόνη για λιγότερο από δύο λεπτά συνολικά - που έχουν αποτυπωθεί βαθύτερα στην κουλτούρα μας. Αναλύονται αιώνια, παρωδούνται επ' άπειρον και παρουσιάζονται κάθε χρόνο ως αποκριάτικα κοστούμια. Μέχρι και σήμερα είναι για εμάς ταυτόσημες με τον απόλυτο τρόμο.